Yahudi Asıllı Sahâbîler

 

 

        Yahudilik ve Yahudiler; İslâm’ın ilk dönemlerinden günümüze kadar İslâm’a bakışları, Kur’an’ın onlar hakkındaki ifadeleri, Hz. Peygamber’in özellikle Medine dönemindeki durumları ve içe dönük sosyal yapıları gibi nedenlerle Müslümanlar için merak konusu olmuş, yapılan araştırmalar ilgi uyandırmıştır. Ancak yapılan araştırmalar genellikle Yahudilerin inançları, sosyolojik yapıları ve tarihsel süreçleri üzerinde makro düzeyde yoğunlaşırken Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslâm Tarihi ve Sanatları Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ömer Sabuncu araştırmasını; Hz. Peygamber’in “gökteki yıldızlar” ismiyle nitelendirdiği, dönemin Yahudi kabilelerinde bir kısmı âlim veya âlim yakını olarak tanınan Müslüman olmuş Yahudiler üzerinde derinlemesine -mikro düzeyde- biyografik bir çalışma yapmıştır. “Yahudi asıllı” özelliği dahi o sahâbîleri asr-ı saadetten bu yana farklı kılmıştır ki kitap bu yönünü öne çıkaran ismiyle daha en başta okuyucunun dikkatini celp etmektedir.

         Eser için genel bir değerlendirme yapacak olursak; İslâm devletinin kuruluşu esnasında Hz. Peygamber’in Yahudilere verdiği yeri, onların da -içlerinden gelen mühtedi Yahudilerin ifadeleri ışığında- İslâm’a bakışlarını anlamada gerçekten önemli bilgi ve derin tahlillerin bulunduğu emekli bir çalışma yapılmıştır. Hz. Peygamber’e defalarca şahsi ve kabile düzeyindeki ihanetleri ve düşmanca ifadeleri Yahudilerle ilgili günümüzdeki Müslümanın genel bakış açısının ta o günlere dayandığını okuyucuya hissettirmekte ve bu yönüyle güncel Yahudi-Müslüman ilişkilerine ışık tutacak tecrübeleri kazandırmaktadır. Yoğun bir kaynak taramasından sonra elde ettiği tamamen bilimsel bilgiler ışığında yaptığı yorumlarını akıcı ve sade bir üslupla ifade eden yazar, tüm Yahudileri itham edici ifadelerden kaçındığı gibi Müslüman olan Yahudiler için de oldukça ihtiyatlı davranmış, münafık olduğu iddia edilen Yahudiler için “münafık olarak kaydedilmektedir” şeklinde bir ifade kullanmıştır. Yazar kitabın daha başlarında “İslâm'ı ilahi dinlerin genel adı” olarak niteleyerek Hz. Peygamber’in ehl-i kitabı kucaklayıcı tavrına işaret etmiş, sonraki dönemde yaşanan ihanet akabinde verilen cezaların gerekçelerini derin analizlerle ortaya koymuştur.

         Eserin giriş bölümünde yazar, ilgili terminolojiyi, -buna bağlı olarak- sahâbe, Yahudilik ve Beni İsrail kavramlarına dair akılda soru bırakmayacak şekilde açıklık getirmiş, kaynak çeşitlerini, çalışmanın konusu ve izlediği metodu belirtmiştir. Yine aynı bölümde Yahudilerin Arabistan’a din, ticaret, göç ve sürgün gibi sebeplerle gelmesiyle ilgili rivayetlerin çeşitliliği nedeniyle net bir sebep ileri sürülemeyeceğini ifade etmiş ve bu bölgedeki diğer Yahudi yerleşimleri hakkında da genel bir açıklamada bulunmuştur.

         Giriş bölümünün dışında çalışmasını iki bölümde sunan yazar, birinci bölümde Hz. Peygamber’in Mekke’de ve bilhassa Medine dönemindeki Yahudi ilişkileri üzerinde durmuş, Yahudilerin imzaladıkları Medine Sözleşmesi bağlamında Müslümanları Medine'nin ortakları olarak başta kerhen kabul etmek zorunda kaldıklarını ancak daha sonraları durumun bilhassa ekonomik sonuçları nedeniyle Yahudiler tarafından ihanetle sonuçlandırıldığına işaret etmiştir. Yahudiler bu süreçte açıktan Hz. Peygamber ve Müslümanlara suikastlar düzenlemek suretiyle onları düşman ilan etmiş, düşmanla iş birliği yapmış böylece anlaşmadan çatışmaya, kavli saldırıdan fiili saldırılara yönelerek anlaşmayı tek taraflı olarak bozmuştur. Yazar, Yahudi kabileleri Beni Kaynuka, Beni Nadir ve Beni Kurayza’nın sosyo-kültürel yapılarını, ekonomik, askeri durumlarını, müttefiklerini, anlaşmayı bozma yollarını ve en sonda da Hz. Peygamber’in onlara uyguladığı cezaları tek tek analiz etmiş, tahlillerde bulunmuştur. Bu kabilelerin cezalandırılması hususunda Hz. Peygamber’e dolayısıyla da İslâm'a yöneltilen suçlayıcı ifadelere cevap niteliği taşıyan bilgileri paylaşan Yazar, bu konuda Beni Kaynuka ve Beni Nadir kabilelerinin işledikleri suikast, düşmanla işbirliği gibi ihanet suçlarını, rahmet Peygamberinin "sürgün"le cezalandırırken; Beni Kurayza’nın -Hendek gazvesinde düşmanla ittifak suretiyle- işlediği ihanet suçunun,  erkeklerin öldürülmesi kadın ve çocukların esir edilmesi şeklindeki cezası, Yahudilerin isteği üzerine İslâm öncesindeki müttefiki Hazrec kabilesinden hakem tayin edilen Saʻd b. Muaz tarafından verilmiştir ki bu hem Yahudi hem de Arap hukukuna uygun görülmüştür. Kitapta ayrıca Medine dışındaki bölgelerde yaşayan Yahudi kabilelerine de değinilmiş, Yahudilerin sosyo-kültürel yaşamlarını; kale tarzındaki yüksek yapılı bahçeli ev ve evliliklerinden kıyafet ve dillerine varıncaya kadar birçok konuya açıklık getirmiştir.

         Kitabın ikinci bölümünde ise mühtedi Yahudiler; kabileleri belli ise kabilelerine nispeten tek tek İslâm'a girişleri, Hz. Peygamber'le ilişkileri, varsa Hz. Peygamber'in kendileriyle ilgili ifadeleri ve Hz. Peygamber'den rivayetleri hakkında derinlemesine inceleme yapılmış, bu sahâbîlerin akidevi yönleriyle ilgili kaynaklardaki rivayetler paylaşılmıştır. Kitabın sonuna eklenen Yahudi asıllı sahâbîlere ait bütün bilgileri kategorize eden tablo, çalışmanın genel bir özeti niteliğinde olup, akılda kalıcılığı açısından esere önemli bir nitelik kazandırmıştır. İkinci ek adıyla açılan müsned adlı bölümde ise İslâm’la şereflenmiş Yahudi sahâbîlerin rivayet ettiği hadislere kendi isimlerinin altında yer vermiştir ki bu onların hadis ilmine katkılarına, Hz. Peygamber’le ilişkilerine ışık tutmuştur.

         Kitabın genelinde yazar, Kur’an ayetlerine, mühtedi Yahudilerden aktarılan rivayetlere ve yaşanan olaylara dayanarak sık sık Yahudilerin Hz. Peygamber'e duyduğu kıskançlığa, Müslüman olan Yahudileri "şerlilerimiz" şeklinde nitelendirmelerine, ikiyüzlü tavırlarına, Peygamber öncesi Medine’deki Arapları dini, kültürel ve ekonomik anlamda aşağılamalarına işaret etmiştir. Son derece titizlikle hazırlanan bu kitap ihtiyatlı davranmakla beraber Yahudiler hakkında objektif bir yaklaşım sergilemiş, okuyucunun kısmen de olsa bakış açısını değiştirmiştir.

Tanıtım/Değerlendirme:

Tuba ALAYBEYİ

İslâm Tarihi Doktora Öğrencisi

        

 

 

 

Paylaş Facebook

Paylaş Twitter

Paylaş Google+

Paylaş LinkedIn