Adnan Demircan
İslam tarihinin ilk dönemlerdeki evlilik yaşı meselesini ele alırken ilk akla gelen Hz. Aişe’nin evlilik yaşı. Bu konuda farklı görüş ve iddialar var. Ancak bu konudaki tartışma esas itibariyle bu asra ait… Yani çağdaş zihnin ürettiği sorular ve cevapları etrafında oluşuyor.
Hz. Aişe’nin evlilik yaşıyla ilgili
farklı görüşleri savunan birkaç makaleyi hatırlayalım.
1.
Rıza Savaş, “Hz. Aişe’nin Evlenme Yaşı İle İlgili Farklı Bir Yaklaşım”,
Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1995, sayı: 9, s.
139-144 http://isamveri.org/pdfdrg/D00036/1995_9/1995_9_SAVASR.pdf
2.
Mehmet Azimli, “Hz. Aişe’nin Evlilik Yaşı Tartışmalarında Savunmacı
Tarihçiliğin Çıkmazı”, İslâmî Araştırmalar, 2003, cilt: XVI, sayı: 1, s.
28-37 http://isamveri.org/pdfdrg/D00064/2003_1/2003_1_AZIMLIM.pdf
(Bu makale ayrıca www.islamtarihi.info
sitesinde üç bölüm halinde yayınlandı. (http://www.islamtarihi.info/search/label/Prof.%20Dr.%20Mehmet%20Azimli?updated-max=2017-09-14T19:23:00%2B03:00&max-results=20&start=20&by-date=false)
3.
Selçuk Coşkun, “Hadislerin Tarihe Arzının Uygulamadaki Bazı Problemleri
(Hz. Âişe’nin Evlilik Yaşı Örnekleminde Bir İnceleme)”, EKEV Akademi Dergisi
- Sosyal Bilimler-, 2004, cilt: VIII, sayı: 20, s. 177-196 http://isamveri.org/pdfdrg/D01777/2004_20/2004_20_COSKUNS.pdf
4.
Suzan Yıldırım, “Hz. Aişe’nin Evlilik Yaşı Etrafındaki Tartışmalar”, İSTEM:
İslâm San’at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi, 2004, cilt: II, sayı: 4,
s. 239-247 http://isamveri.org/pdfdrg/D02535/2004_II_4/2004_II_4_YILDIRIMS.pdf
5.
Bünyamin Erul, “Hz. Aişe Kaç Yaşında Evlendi? Dokuz mu? On Dokuz mu?”, İslâmî
Araştırmalar, 2006, cilt: XIX, sayı: 4, s. 637-649 http://isamveri.org/pdfdrg/D00064/2006_4/2006_4_ERULB.pdf
6.
Hz. Ayşe / Aişe validemiz, Peygamber Efendimiz ile evlendiğinde kaç
yaşındaydı? https://sorularlaislamiyet.com/hz-ayse-aise-validemiz-peygamber-efendimiz-ile-evlendiginde-kac-yasindaydi-bu-evlilig-dokuz-yasinda
(02 Nisan 2006)
7.
Yaşar Nuri Öztürk, Hz. Âişe Peygamberimizle kaç yaşında evlendi? https://www.hurriyet.com.tr/hz-ise-peygamberimizle-kac-yasinda-evlendi-10303674
(7 Kasım 2008)
8.
Hayrettin Karaman, Hz. Aişe kaç yaşında evlendi? https://www.yenisafak.com/yazarlar/hayrettinkaraman/hz-aie-kac-yainda-evlendi-14977
(25 Oca 2009)
9.
Muhammed Emin Yıldırım, Hz. Aişe
Validemizin Evlilik Yaşı https://www.siyervakfi.org/hz-aise-validemizin-evlilik-yasi/
(16 Mart 2014)
10.
Abdullah Can, Evlilikte 6 yaş polemiği ve Hz. Aişe’nin evlilik yaşı-
(I) https://www.ilkehaber.com/yazi/evlilikte-6-yas-polemigi-ve-hz-aisenin-evlilik-yasi-i-12722.htm
(30.01.2015)
11.
Abdullah Can, Evlilikte 6 yaş polemiği ve Hz. Aişe’nin evlilik yaşı
(ll) https://www.ilkehaber.com/yazi/evlilikte-6-yas-polemigi-ve-hz-aisenin-evlilik-yasi-ll-12766.htm
(07.02.2015)
12.
Abdullah Can, Evlilikte 6 yaş polemiği ve Hz. Aişe’nin evlilik yaşı
(lll) https://www.ilkehaber.com/yazi/evlilikte-6-yas-polemigi-ve-hz-aisenin-evlilik-yasi-lll-12834.htm
(20.02.2015)
13.
Süleyman Ateş, HZ. AYŞE’NİN EVLENME YAŞI (1) http://www.suleyman-ates.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1884:hz-ayenn-evlenme-yai-1&catid=97:ekim-2016&Itemid=177
(18 Ekim 2016)
14.
Süleyman Ateş, HZ. AYŞE’NİN EVLENME YAŞI (2) http://www.suleyman-ates.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1885:hz-ayenn-evlenme-yai-2&catid=97:ekim-2016&Itemid=177
(19 Ekim 2016)
15.
Süleyman Ateş, HZ. AYŞE’NİN EVLENME YAŞI (3) http://www.suleyman-ates.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1886:hz-ayenn-evlenme-yai-3&catid=97:ekim-2016&Itemid=177
(20 Ekim 2016)
16.
Süleyman Ateş, HZ. AYŞE’NİN EVLENME YAŞI (4) http://www.suleyman-ates.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1887:hz-ayenn-evlenme-yai-4&catid=97:ekim-2016&Itemid=177
(21 Ekim 2016)
17.
Süleyman Ateş, HZ. AYŞE’NİN EVLENME YAŞI (5) http://www.suleyman-ates.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1888:hz-ayenn-evlenme-yai-5&catid=97:ekim-2016&Itemid=177
(22 Ekim 2016)
18.
Süleyman Ateş, HZ. AYŞE’NİN EVLENME YAŞI (6) http://www.suleyman-ates.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1889:2016-10-17-19-18-29&catid=97:ekim-2016&Itemid=177
(23 Ekim 2016)
19.
Muhammed Emin Yıldırım, Hz. Aişe Annemizin Evlilik Yaşı Kaçtır? https://siyerdergisi.com/?h369/hz.-aise-annemizin-evlilik-yasi-kactir-
(22 Nisan 2017)
20.
Recep Erkocaaslan, “Hz. Âişe’nin Hz.Peygamber ile evliliği ve Evlilik
Yaşı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2017, cilt: X, sayı:
51, s. 1234-1247 http://isamveri.org/pdfdrg/D03416/2017_51/2017_51_ERKOCAASLAN.pdf
21.
İhsan Arslan, “Hz. Âişe’nin Evlilik Yaşı Örf mü, Din mi?”, Trabzon
İlahiyat Dergisi, 2019, cilt: VI, sayı: 1, s. 37-72 http://isamveri.org/pdfdrg/D03999/2019_1/2019_1_ARSLANI.pdf
22.
Ömer Örtlek, Hz. Aişe’nin evlilik yaşı -1 https://www.yeniasya.com.tr/omer-ortlek/hz-aise-nin-evlilik-yasi-1_496895
(25 Haziran 2019)
23.
Ömer Örtlek, Hz. Aişe’nin evlilik yaşı – 2 https://www.yeniasya.com.tr/omer-ortlek/hz-aise-nin-evlilik-yasi-2_497054
(27 Haziran 2019)
24.
Süveyda Keskin, İslam’da Evlilik Çağı ve Allah Resul’ünün Hz. Aişe ile
Evliliği https://malatyanethaber.com.tr/yazi/suveyda-keskin/islam-da-evlilik-cagi-ve-allah-resul-unun-hz-aise-ile-evliligi/2181/
(20 Temmuz 2020)
25.
İlknur Altuntaş, Tacizci Nurullah’ın Hz. Ayşe yalanı https://odatv4.com/tacizci-nurullahin-hz.-ayse-yalani--04092019.html
(04 Eylül 2020)
Yukarıdaki makalelerin bir
kısmı ilmi dergilerde, bir kısmı ise gazetelerde ve internet sitelerinde
yayımlanmış makaleler. Bunları kronolojik olarak sıraladım ki, kim kimden
almış, kim kime ne cevap vermiş anlaşılsın. Esasen makaleler incelendiğinde
savunmacı yaklaşımın delillerinin önemli bir kısmının Mevlana Şibli’nin “Asr-ı
Saadet” adıyla ülkemizde yayınlanan çalışmasıyla başladığını görürüz.
Linklerini verdiğim
yukarıdaki makaleleri okuyarak yolumuza devam edersek daha sağlıklı değerlendirmeler
yaparız.
Konumuzla ilgili yaklaşımları
genel hatlarıyla özetleyelim:
1.
Hz. Aişe’nin yaşıyla ilgili rivayetleri kabul edenler: Kabaca iki gruba
ayrılabilirler:
a.
Rivayetlerde kendi ifadesi olarak geçtiği yaşta evlendiğini kabul
edenler: Kaynaklardaki rivayetler, geçmişte problem olarak görülmemiş ve birçok
müellif tarafından nakledilmiş.
b.
Kaynaklardaki rivayetleri dikkate alıp bu rivayetleri kritik ederek değerlendirme
yapanlar.
2.
Hz. Aişe’nin 17-19 yaşlarında evlendiğini savunanlar: Bunları da ikiye
ayırmak mümkün…
a.
Yaşıyla ilgili doğrudan nakledilen rivayetleri kabul etmeyip başka
rivayetlerden dolaylı yorumla yaşını yükseltenler.
b.
Arapların kızların yaşını buluğdan itibaren hesapladıklarını iddia
edenler.
Bu görüşlerle ilgili genel birkaç
tespitte bulunursak şunları söyleyebiliriz.
1.
Hz. Aişe’nin küçük yaşta evlendiğini söyleyenler tarihçi ya da hadisçi
akademisyenler ve esasında bu alanda söz sahibi olmaları gereken kişiler. Tabii
alanın bazı uzmanları da onlara karşı görüşler serdediyorlar. Ancak ikinci grupta
bulunanların büyük kısmı alanın uzmanı değil. Ya başka alanlarda çalışan
akademisyenler ya da konuyla ilgilenen yazarlar…
2.
Hz. Aişe’nin evlendiğinde 17-19 yaşında olduğunu savunanlar
rivayetlerden seçme yaparak bir sonuca gitmeye çalışıyorlar, rivayetlerin
tamamını kritik ederek görüşlerini ortaya koymuyorlar. Bir bakıma önceden sahip
olunan bir yargıyı temellendirmek için rivayetlerden seçme yaparak ve yorumla
bir sonuca ulaşmaya çalışıyorlar.
3.
Hz. Aişe’nin yaşının küçük olduğuna dair yine çevresinden nakledilen,
ancak yaşın zikredilmediği rivayetler var ki bunlar diğer rivayetlerle birlikte
değerlendirildiğinde anlamlı bir sonuç çıkar.
4.
Hz. Aişe’nin yaşının küçük olduğunu söyleyenler Hz. Esma’nın yaşından
hareketle hesaplar yapıyorlar. Hz. Esma’nın yaşıyla ilgili rivayetler arasında
farklılıklar var. o dönemde yaşı tam tespit etmek mümkün değil. Doğum tarihini
hesap edenler, genellikle vefat ettiğinde kaç yaşından olduğundan ve vefat
tarihinden hareket ediyorlar. Böylece vefat yaşına ulaşmaya çalışıyorlar.
5.
Hz. Aişe’nin vefat sırasında kaç yaşında olduğuna dair rivayetlerde
nakledilen bilgiler var. Mesela İbn Sa‘d, Vâkıdî’den naklen, “Âişe hicrî 58.
yılda Ramazan ayının on yedisinde Salı gecesi, vitir namazından sonra, 66
yaşında vefat etti.”[1]
demektedir. Buna göre hicret ettiğinde 8 yaşında olması gerekiyor. Hicretin 2.
yılında evlendiği hesaba katılırsa 10 yaşında, 1. yılda evlendiği kabul
edilirse 9 yaşında olduğu söylenebilir. Tabii ki tek bir rivayetle sonuca
ulaşmak sağlıklı değil, ancak Hz. Aişe’nin yaşıyla ilgili muahhar kaynakları
kabul edenler bununla ilgili ikna edici bir açıklama yapmıyorlar.
Konuyla ilgili
değerlendirmelerimize sonraki yazıda devam edeceğiz.
[1] İbn Sa‘d, X, 76.
İsrafil hoca, agresif bir dil kullanmakla birlikte, dikkate almak lazım: https://www.youtube.com/watch?v=I-Q6mA0Kvdg
YanıtlaSil