Kadından Lider Olmaz-I (!)

Prof. Dr. Mehmet Azimli[1]

İslam’ın ilk dönemine kısaca göz attığımızda; yoğun yaşanan siyasi olayların hadisler ve tarihi rivayetler üzerinde etkisi olduğu apaçık görülebilmektedir.^[2] İnsanlar haklılıklarını ispat edebilmek için ortaya koydukları fikirleri, Hz. Peygamber’e refere ederek rakiplerini susturmayı veya yandaşlarını ikna etmeyi amaçlamışlardır. Böylece özellikle siyasi alanda rivayetler yoğunlukla uydurulmuştur.

İslam siyaset bilimcileri, halife için gereken şartları sayarlarken,^[3] bazı şartlarda ihtilafa düşmüşlerdir.^[4] Bunlardan biri de halifenin (devlet başkanının) kadınlardan seçilip seçilemeyeceğidir. Klasik İslam alimlerinin ekseriyetinin genel eğilimleri, kadının devlet başkanı olamayacağı konusundadır^[5] ve kanaatlerini ispat etmek için değişik izah yollarına gitmişlerdir. Bu bağlamda Nisa 34’de geçen “...Allah’ın kimini kimine üstün kılmasından ve erkeklerin mallarından sarf etmelerinden dolayı erkekler kadınlar üzerinde (kavvam) hakimdirler…” ayeti çerçevesinde bazı bilginler, kadının devlet başkanı olamayacağını belirtmiştir.^[6] Ancak kadının devlet başkanlığı konusunda burada net bir ifade bulunmamaktadır. Ayetteki kavvam kelimesini erkeklerin kadınlar üzerinde tahakkümü^[7] ve kadının sosyal, siyasal, ekonomik, medeni haklarının kısılması anlamında algılamak doğru değildir.^[8] Ayetteki mananın aile içi hakimiyet olduğu anlaşılmaktadır. Çünkü ayette erkeklerin para harcaması sebebiyle avantajlı olduğu anlatılmaktadır.^[9] Yoksa erkeğin kadına egemenlik kurması anlamında değildir.^[10] Delil alınan bir diğer ayet de Ahzab 33. ayette geçen “…evlerinizde vakarla oturun…” ibaresidir.^[11] Fakat bu ayetin sadece Hz. Peygamber hanımlarına hitap ettiği ve bir tahsis olduğu konusunda müfessirler görüş bildirmişlerdir.^[12]

Kadının devlet başkanı olamayacağını savunan bilginler, Kur’an’dan getirdikleri bu delillerden sonra, Hz. Peygamber’e nispet edilen, “kadının aklının ve dininin eksik olduğu” şeklindeki hadisle, görüşlerini desteklemeye çalışmışlardır.^[13] Buna ilaveten, kadınların namaz kıldıramayacağını belirten fıkhi hükmü ve kadının duygusallığını öne sürerek devlet başkanı olamayacağını ileri sürmüşlerdir.^[14] Öncelikle şunu belirtmekte fayda var; İslam’da devlet başkanının vazifeleri arasında namaz kıldırmak yoktur. Zaten her erkek de namaz kıldırma şartına sahip değildir. Ayrıca tarihte namaz kıldırmayan, namaz kıldırma şartlarına sahip olmayan insanların (erkeklerin) halife olarak nitelendirilmesi de işin cabasıdır. Duygusallık meselesine gelince, hakkında nas olmayan bir konu olduğu için devlet başkanlığı şartları hususunda ölçü olamaz.^[15]

Rivayet

Kadının devlet başkanı olamayacağını iddia eden bilginler,^[16] Kur’an’da net bir ifade olmayınca aşağıda aktaracağımız hadisi en önemli delil olarak ileri sürmüşlerdir:

Ebu Bekre’den rivayet edilmiştir: “Cemel vakası günlerinde, Cemel ordusuna katılarak, onlarla birlikte (Ali’ye karşı) harp etmeye başladıktan sonra, vaktiyle Resulullah’tan işittiğim bir söz ile Allah bana hayr ve menfaat ihsan buyurdu da bu orduya katılmadım.” Ebu Bekre dedi ki; Fars halkının Kisra Perviz’in kızını kendilerine melik seçtikleri haberi Resulullah’a ulaşınca “Devlet başkanlığı işlerini bir kadının eline veren millet iflah olmaz.” buyurdu.”^[17]

Hadis bilginleri izahında güçlük çektikleri bu hadisi tarihi olaylar çerçevesinde bir yere oturtma çabasıyla, değişik yorumlara gitmişlerdir. Böylece Hz. Peygamber’e nispet edilen bu hadis bir tartışma konusu yaratmıştır.

Hadisin ravisi Ebu Bekre’den bize ulaşan hadisler genelde ulema arasında tartışmalara konu olmuş, tartışmaya açık rivayetlerdir. İncelediğimiz rivayet, sadece Ebu Bekre’den rivayet edilmekte^[18] ve bu hadis bağlamında esasen Cemel savaşında kendilerine bir kadını lider seçen Hz. Aişe grubu töhmet altına alınmaktadır. Yine Ebu Bekre’den gelen bir rivayette “iki Müslüman grubun çarpışması sonucu öldüren ve öldürülenlerin cehennemlik olduğu” belirtilerek^[19] hem Hz. Aişe tarafı hem de Hz. Ali tarafı ateşe gönderilivermiştir(!)^[20] Bu rivayete göre iki taraftakiler de cehennemlik oluyor ancak ne hikmetse iki tarafta da yer alan bunca sahabiden de böyle bir hadis aktarılmıyor? Üstelik Hz. Ali, Hz. Aişe’nin ordusunun cehennemlik olmadıklarını “bizim isyan eden kardeşlerimiz” diye ilan ederek, cenaze namazlarını kılıp öldürülenlerin cennete gideceğini umduğunu belirtmesi, Hz. Aişe’nin de her iki taraftan ölenlere rahmet okuduğu ortadayken bu rivayet aktarılabilmektedir.^[21]

Yine Ebu Bekre’ye nispet edilen diğer bir rivayet de incelediğimiz bu hadisle benzerlik arz etmektedir. “Kadınları dinleyen erkekler, helak olurlar.”^[22] Ayrıca yine Ebu Bekre başka bir rivayette “komutanları olan kadının cennette, ordusunun ise cehennemde olduğu bir topluluktan korunmak için Cemel savaşına katılmadığını” belirtmektedir.^[23] Anlaşılan şu ki; Cehenneme giden Cemel ashabından ordu komutanı Hz. Aişe kurtarılmaya çalışılmaktadır(!)

Hadisin yorumları konusunda bilginler genelde iki gruba ayrılmışlardır. Bunlardan bir grubu hadisin sahih olduğunu ve kadının kesinlikle devlet başkanı olamayacağını savunurken, diğer grup ise hadisi sahih bulmakla birlikte böyle anlaşılamayacağını belirtmişlerdir. Biz bu noktada, iki grubun da görüşlerini inceleyip sonra kendi kanaatimizi ortaya koymak istiyoruz.

Bazı bilginler hadisin sahihliğini esas alarak kadının kesinlikle devlet başkanı olamayacağını belirtmişlerdir. Hadisin önemli bir kamu kuralı koyduğunu, devlet başkanlığı gibi bir makamın ancak bir erkek tarafından temsil edilebileceğini ve kadının fıtratının buna müsait olmadığını belirterek bu hakkın onlara verilmediğini aktarmışlardır.^[24] Gazali, “bütün olgunlukları üzerinde toplasa da kadının devlet başkanı olamayacağını” belirtmektedir.^[25] Kurtubi, “Kadının devlet başkanı olamayacağı konusunda icmanın olduğunu” aktarmaktadır.^[26] Kirmani hadisten “kadınların devlet başkanlığı yapamayacağı” anlaşıldığını belirtmektedir.^[27] Ayrıca, bu gruptaki bilginler, aklı ve dini eksik olan^[28] şahitlikleri tek başına kabul edilmeyen,^[29] toplumla her zaman birlikte olması mümkün olamayan, yufka yürekli bir varlığın devlet başkanı olamayacağını belirtmişlerdir.^[30] Görüşlerini aktardığımız kadının devlet başkanı olamayacağını savunan bilginler, bu konuda icma bulunduğunu belirtseler de^[31] bu hususta icma bulunduğunu söylemek güçtür.^[32]

Bu düşünce sahiplerinin görüşleri kullanılarak, “İslam’ın kadını ikinci sınıf bir varlık olarak gördüğü” iddiaları maalesef aktarılmaktadır.^[33] Bu sebeple Muhammed Gazali “söz konusu hadisi anlayışı kıt kimselerin anlayamadıklarını veya Kur’an’ın ruhuna ters düşecek bir şekilde anladıklarını, bundan dolayı da İslam’a zarar verdiklerini” belirtir.^[34]

Özel Durum (Tahsis)

Hadis konusunda farklı bir anlayışa sahip olan bilginler ise birinci grubun aksine son dönem bilginlerinden oluşmaktadır. Bunlar da tartışmasız hadisin sahihliğini kabul etmişlerdir. Fakat hadisin o dönemdeki bir olaya ait olduğunu yani tahsis ifade ettiğini vurgulamışlardır. Muhammed Hamidullah “rivayetin devlet başkanlığını yasaklamadığını, İslam hukukçularının bunu caiz görmemesinin dini delillere dayanmaktan ziyade zamanın genel telakkilerine ve örfüne paralel şahsi kanaatlerine dayanan bir hüküm olduğunu, çünkü Kur’an’da da Belkıs’ın nötr bir ifadeyle anlatıldığını ya da en azından kınanmadığını, bundan dolayı böyle bir yasağın olamayacağını” belirtir.^[35] Kasımi “hadiste Sasanilere ait bir tahsis olduğunu, genel bir ifade şeklinde anlaşılamayacağını” belirtir.^[36]

Hayrettin Karaman hadisi sahih kabul etmekle beraber “bunun bir yasak getirmediğini, sadece İran toplumunun sonunu belirttiğini, önceliği erkeğe vermek gerekirken kadına veren bu toplumun felah bulamayacağını ifade ettiğini” belirtir.^[37] Abdulhalim Şakka hadisin “sahih olduğunu, Hz. Peygamber’in buradaki kastının genel liderlik anlamında olduğunu” belirtmektedir.^[38] Muhammed Gazali eserinde Kraliçe Viktorya, İndira Gandi ve Golda Meir gibi çağının başarılı kadın devlet başkanlarından örnekler vererek, hadiste geçen ifadenin “o günkü İran’ın şura ile yönetilmemesinden dolayı yıkılacağına işaret ettiğini” belirtmektedir.^[39] Biz buna Tedmür kraliçesi Zennubiya^[40] ve Demir Leydi lakaplı Margaret Teacher’i ekleyebiliriz.

Sonuç olarak ikinci grup bilginler bu hadisi özel bir durum ifadesi (tahsis) ile açıklamaya çalışmışlardır. Fakat bu özel durumu her biri farklı değerlendirerek izahta güçlük çekmişlerdir.^[41]

Devam Edicez……

---

[1] Bkz. Mehmet Azimli, Siyer Okumaları, Ankara 2017.

^[2]       Cihan Sadık, Uydurma Hadislerin Doğuşu ve Sosyo-Politik Olaylarla İlgisi, Samsun 1997, 110.

^[3]       Bkz. Maverdi, el-Ahkamu’s-Sultaniyye, Kahire 1406, 6; Ferra, el-Ahkamu’s-Sultaniyye, Kahire 1406, 13; Seyfettin Amidi, el-İmame, Beyrut 1992, 182.

^[4]       Geniş bilgi için bkz. Kasımi, Nizamü’l-Hukm, Beyrut 1990, 332; Azimli, Halifeliğin Kurumsallaşması, 34.

^[5]       Bkz. Gazali, Batıniliğin İç Yüzü, çev. Avni İlhan, Ankara 1993, 114.

^[6]       Bkz. Süleyman Demici, İslam’da Devlet Başkanlığı, çev. İbrahim Cücük, İstanbul 1996, 225; Mevdudi, Tefhimu’l-Kur’an, I, 357.

^[7]       Hayri Kırbaşoğlu, “Kadın Konusunda Kur’an’a Yöneltilen Başlıca Eleştiriler”, İslami Araştırmalar, Ankara 1991, Sayı: 4, s. 273.

^[8]       Kasımi (İzzet Derveze’den naklen), I, 341; Halil Çiçek, Farklı Kültürlerin Bir Arada Yaşama Formülü, İstanbul 1998, 34.

^[9]       Amine Vedûd-Muhsin, Kur’an ve Kadın, çev. Nazife Şişman, İstanbul 1997, 128.

^[10]      Bekir Topaloğlu, İslam’da Kadın, İstanbul 1970, 274.

^[11]      Mevdudi, IV, 412.

^[12]      Necla Akkaya, “İslam Hukukunda Kadının Siyasi Hakları”, İslami Araştırmalar, Ankara 1991, Sayı: 4, s. 265.

^[13]      Salih Akdemir, “Tarih Boyunca ve Kur’an’da Kadın”, İslami Araştırmalar, Ankara 1991, Sayı: 4, s. 267.

^[14]      Demici, 225; Kasımi, I, 341; kaldı ki Hz. Peygamber döneminde gerekirse kadınlara da erkeklere namaz kıldırma görevi verilmiş ve uygulanmıştır, Bkz. İbn Sad, X, 424; Ebu Davud, Salat (kadının imamlığı babı), 61.

^[15]      Hamza Aktan, İslama Göre Kadının Sosyal Aktivitesi, Sosyal Hayatta Kadın, İstanbul 1996, 262.

^[16]      Kasımi, I, 332.

^[17]      Buhari, Fiten, 18, Meğazi, 84; Tirmizi, Fiten, 75; Nesei, Kaza, 8; İbn Hanbel, Müsned, V, 43.

^[18]      Mehmet Emin Özafşar, Hadisi Yeniden Düşünmek, Ankara 1999, 335.

^[19]      İbn Hanbel, V, 43.

^[20]      Akbulut, 226.

^[21]      İbn Kesir, II, 245.

^[22]      İbn Hanbel, V, 45.

^[23]      Abdurrezzak, VIII, 711.

^[24]      Afzalurrahman I, 362; Zebidi, X, 450.

^[25]      Gazali, 114.

^[26]      Kurtubi, I, 270 .

^[27]      Kirmani, Buhari bi Şerhi Kirmani, Beyrut 1985, XIV, 232.

^[28]      Akdemir, agm., 267.

^[29]      Kırbaşoğlu, agm. 273.

^[30]      Demici, 227.

^[31]      Bu konuda İslam dünyasında Hariciler, kadının devlet başkanı olabileceğini belirtip bunu uygulamaya koyarak liderleri Şebib ölünce annesi Gazale’ye biat ettikleri aktarılır. Bkz. Bağdadi, el-Fark Beyne’l-Firak, Beyrut 1990, 109.

^[32]      Taberi gibi bilginlerin de bu konuda muhalefetleri bulunmaktadır. İbn. Hacer, Fethul-Bari, VIII, 162.

^[33]      İlhan Arsel, Şeriatta Kadın, İstanbul 1997, 524.

^[34]      Muhammed Gazali, Nebevi Sünnet, çev. Ali Özek, İstanbul 1992, 81.

^[35]      Muhammed Hamidullah, “İslam Hukuku Ana Kaynakları Açısından Kitabı Mukaddes”, çev. İbrahim Canan, AÜİF İslami İlimler Enstitüsü, Sayı: 111, Ankara 1979, 15.

^[36]      Kasımi, I, 341.

^[37]      Hayrettin Karaman, “Kadının Şahitliği, Örtünmesi ve Kamu Görevi”, İslami Araştırmalar, Ankara 1991, Sayı: 4, s. 273.

^[38]      Abdülhalim Ebu Şakka, İslam Kadın Ansiklopedisi, çev. Fethi Güngör, İstanbul 1996, II, 250.

^[39]      Muhammed Gazali, 78-81.

^[40]      Bkz. Günaltay, İslam Öncesi Arap Tarihi, 80.

^[41]      M. Akif Aydın, “Anayasa”, DİA.

Paylaş Facebook

Paylaş Twitter

Paylaş Google+

Paylaş LinkedIn